«Å gå julabokk e’ et eksempel på ein tradisjon så itte mine
begreber e’ uddøande,» skriver Inge Bø i sin bok «Va’ det bere’ før då alt va’ møje verre? Om å vokse opp i 40-åra.» Her kommer hans fornøyelige fortelling om hvordan det kunne gå når julebukkene var på ferde – den gang.
Boka til Inge kom ut første gang i 1993. Da gikk noen unger fortsatt julebukk, mens Halloween var et ukjent
fenomen. Men Inge var aldeles ikke fornøyd med verken kostymene eller sang-prestasjonene til barna. Altfor lettvint, syntes han, og beretter:
– Det ska ’kje ver’ så enkelt å gå julabokk, og va’ det ’kje heller då me vokste opp. For det fyssta så hadde me et variert repertoar av julasangar, og me øvde oss te verså sadd. For det andre sang me fint.
Eg og syster mi kunne te og med synga någen julasangar og et par åndelige viser to-stemt. I familiejulaselskabene pleide det vera et stort og rørandes
øyeblikk når me stilde oss opp midt på golvet, holdt kverandre i hendene og sang «Glade jul» med de reinaste barnastemmene du kan tenka deg. Høydepunktet va’ forresten «blott en dag» – på svensk og i parallelle tersar, med meg som øvestemme. Ligheden med et par forvokste basunenglar må ha vært slåandes. Itte så eg huske blei både mor mi og ei av tantene kvert år blanke i
auene av henrykkelse.
Udkledningen
Men tebars te forberedelsene te å gå julabokk: Det va ’kje bare sangane me jobbde med, men kanskje fysst og fremst koss me sko se ud. Det gjekk møje på sod og/eller lebestift i tryne, gamle hattar og kler me fant på loftet. Far sine gamle fodside eple-
nikkarsar va for eksempel velbrukte. Så når me endelig sto der på trappå hos naboane, så sko ikkje någe vera joggel eller
øvelatt te tilfeldighedene.
Eg ska fortella om ein av gongene me jekk julabokk i gadå. Denne gongen va’ det meg, an Kallemann, hu Gerd og hu
Bodil, syster mi. For å bryda det vanliga mønsteret, blei me enige om at jentene sko sidda oppå skuldrane te oss guttar, så me sko se ud så voksne. Eg sko ha syster mi på skuldrane mine, sjøl om eg va’ 2 år yngre enn henne. Han Kallemann sko ha hu Gerd, systerå, på skuldrane sine, sjøl om han va’ 2 år yngre enn henne.
De to jentene sko forresten se ud så mann og kåna, så de måtte spjåka seg te best de konne med hattar, kunstige krøller og bart, lebestift og sod. Ittepå tog de på seg fodside kåba og frakk og besteig skuldrane våres. Syster mi meinte det ville passa med någen vers av «No koma Guds englar med helsing i sky. Guds fred og velsigning dei bjoda…», ein julasang så dagens ungar knapt har hørt om, langt mindre kan synga.
Guttesopranen
Der sto me altså og svaide på trappå te någen naboer og sang med troskyldige auer. Ein velduftande eim av nybakte smultringar strømde mod oss fra kjykkenet, et tegn på at me hadde våre heldige med taimingå. Eg huske at det itte kvert blei gyselig varmt onna frakken. Dessuten va det tungt både å pusta og synga, så eg
plasserte den lyse guttesopranen min udigjøna et ekstra stort knapphål eg fant i nasahøyde. Forestillingen gjekk itte programmet. Folkå i huset sto samla i entredøra, andegtige så ein liden menighet og nøyd sangen, kostymene og opptrinnet.
Katastrofen
Me va’ komt midt udi det tredja verset – då va det katastrofen inntraff: Någen kjeltringar blant di andre ongane i gadå så va’ avne fordi di ikkje fekk ver’ med, hadde smøge seg inn bagfra. Plutseligt skubde di te oss så me kveltra langflade innøve gangen. Det sista eg så av syster mi, va at hu forsvant videre innøve stuegolvet med beinå i veret og med hatt og kunstige krøller i ei sky øve håve.
Det va’ skrekkelig pinlig.
Fiaskoen va’ totale, någe me reagerte forskjellig på: Syster mi fekk krampelatter inne i stuå, mens an Kallemann og eg grein – an Kallemann fordi an slo seg, mens eg grein mest av sinne. Korr det blei av hu Gerd, husk’ eg ikkje. Sannsynligvis sprang hu hjem for å varsla. (Hu bodde i
huset med siå.)
Folk i nabolaget, sånn så den familien me gjekk julabokk hos, kunne nok vera både bøsne og
bislitte te de hjemme når me fant på udkrøbne fantastykker. (Me hadde for eksempel tiå tergt de både med dirras på rudene og tricket med vannbyttå.) Så der va’ saktens ting å hevna hvis me sko tenka sånn. Men så e’ det dette med «nåde øve nåde» så og
forekomme mydlå voksne og barn i et godt nabolag. For akkurat denne gongen opplevde me det så skreve står om «hvor fallet blev stort, blev nåden desto større». Ikkje bare va’ de 
øveberande og vennlige, men di omslutta oss med trøst og hjalp oss med å plukka opp adle de
lause delene så låg spredde fra gangdørå og innøve stuå. De
stilde seg te og med på vår sida øvefor pøbelgjengen så hadde udløst katastrofen og ropte rett ut te di, at de va’ någen utidige, udkrøbne rampungar, at di
burde skjemmast, ja, at mødrene dis egentlig burde vært varsla… Sjøl blei eg så inspirerte av all støttå me fekk, at eg tog mod te meg og ropte «droltungar» det eg bare konne – uden at kånå i
huset kjefta på meg, sånn hu pledde når någen i gadå snakte stygt.
Udbytte
Ittepå fylde de sekken vår med 20 nybakte sirupssnippar, 24 smoltringar og 8 kagemenner, ja, te og med ei krona og 48 øre fekk med på deling.
Koss eg huske talå? Jo, ennå står akkurat de talå på panel-
veggen i kjellaren i barndomshjemmet mitt. De e’ skrevne med rød lebstift og med «delt på 4» bag. Svarå står sirlig med streg onna: 5 sirupssnippar, 6 smoltringar, 2 kakemenner – dessuten 37 øre på kver. O, lykksalighet så de smakte – og for ein velstand!
Dagen itte lekte me liga kjekt med de rampana så hadde skubd oss. Livet i gadå gjekk videre.
Tastavis takker Kåre
Eikeland for tillatelsen til å bruke tegningen.
